Humbaracı Ahmet Paşa

Frasa'da doğup soylu bir aileye mensup olan ve askeriye de üst rütbelere gelen,

Avusturya’da askeri hizmette bulunup imparatorun müsteşarı olan,

Osmanlı Devletine intikal edip Humbara Ocağını teşkilatlandıran

Bu adam aslında Kimdir?

Osmanlı Yenileşme ve Modernleşme bağlamında büyük yararları olan Humbaracı Ahmed Paşa aslında;

Fransa'nın soylularından olup 1675'te Coussae şehrinde doğmuştur.

Asıl adı Claude-Aieksandre Com te de Bonneval'dir.

Com te de Bonneval, Humbaracı Ahmet Paşa olmadan önceki hayatı nasıldı acaba?

Humbaracı Ahmet Paşa küçük yaşta askerlik mesleğine girdi ve kısa sürede yükseldi. İtalya ile yapılan muharebelere ve İspanya veraset savaşlarına katıldı ve önemli başarılar kazandı. Ancak 1704 yılında Fransa Kralı ile arası açılınca ordudan atıldı; Paris'ten kaçarak Fransa'nın düşmanı Avusturya'ya sığındı.

Avusturya ordusunda çeşitli görevlerde bulundu ve başarısıyla orantılı olarak rütbesi yükseltildi ve imparatorun müsteşarlığına getirildi. Hatta Osmanlı devleti ile Avusturya arasında 1716'da yapılan Varadin Savaşı ' nda önemli rol oynadı.

Avusturya imparatoru onu müşirliğe getirdi. Ancak Başvekil Prens Eugen'le anlaşmazlığa düşünce görevden alındı; bir süre hapiste yattıktan sonra yirmi iki yıl hizmet ettiği bu ülkeden de kaçtı. İspanya ve Lehistan'dan sığınma talebinde bulunduysa da kabul görmedi.

1729'da Osmanlı Devleti'ne sığındı. Bir süre Saraybosna'da oturdu. Onun asıl niyeti Osmanlı himayesindeki Macaristan'da prensliği ele geçirmekti. Genel kanaate göre bunu gerçekleştirmek için İslamiyet'i kabul edip Ahmed adını aldı.

I. Mahmud'un tahta çıkması ile ona bir rapor göndermiştir. Bu rapor da artık bu çağda cesaret ve kahramanlığın yetmediğini, askerlikte eğitim, disiplin ve maaşların düzenli ödenmesinin daha önemli olduğunu belirtti. Yapılması gereken yenilikler ise raporunda detaylıca anlatmıştır. Buna mukabil Ahmet Paşa İstanbul’a çağrıldı ve Beylerbeyi payesiyle Humbaracı Ocağı'nın başına getirilen ve bundan böyle Serhumbaracıyan (humbaracıbaşı) olmuştur.

Peki Humbaracı terimi bizlere ne ifade etmektedir?

Farsça hum-i pareden (içine para konan küp) bozma olan humbara (kumbara) askeri terim olarak demirden yapılmış, içine patlayıcı madde doldurulan yuvarlak bir çeşit merminin adıdır. Farklı ağırlıklarda ve büyüklükte olan humbaraların el ile atılanlarına "humbara-i dest" . havanla atılanlarına "humbara-i kebir" adı verilirdi. Bu mermiyi havan topu vasıtasıyla kullanan topçuya humbaracı, bunu yapan ve kullananların bağlı bulunduğu ocağa da Humbaracı Ocağı denirdi.

I. Mahmut’un tahta çıkması ve Ahmed Paşanın Humbara Ocağının başına geçmesiyle belgelerde Humbaracı Ocağı adıyla anılan yeni bir teşkilat oluşturuldu ve doğrudan sadrazamın nezaretine bırakıldı.

Humbaracı Ocağının;

Teşkilatlanmasını,

Askerlerin giyecekleri kıyafetler

Askerlerin ne tür eğitimden geçirilecekleri

Askerler hangi tür talim alacakları

Ahmed Paşanın telhisleri ve I. Mahmud’un fermanıyla oluşturulmuştur. Yani Humbaracı ocağının kurucu babası dememiz yersiz olmaz.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın yaptıkları ve yetenekleri göz önünde bulundurularak sadrazam müşaviri yapıldı. Özellikle onun siyasi yönünden de faydalanmak istenilmekteydi.

Ahmed Paşa ise dış politikaya dair verdiği raporlarda Devlet-i Aliyye'nin Fransa ile ittifakını sağlamaya çalışıyordu. Ona göre Osmanlı Devleti için en büyük tehlike Rusya'nın hızla büyümesiydi.

Humbaracı Ahmed Paşa'nın fikirleri I. Mahmud tarafından da takdir ediliyordu. Artık hükümetin işlerini yönlendirmeye, özellikle dış politikada etkili olmaya başlamıştı.

1736'da başlayan Osmanlı-Rus-Avusturya savaşlarında bulundu. Bu savaşta Serdar-ı Ekrem ile girmiş olduğu münakaşa sonucu gözden düşmüştür.

Onun gözden düşmesi ve nüfuzunu kaybetmesi Avusturya’ya olan kinine ve hırsına yenik düşmesi sonucu olmuştur. Ona göre Macaristan halkını ayaklandırmak suretiyle Avusturya’yı zor durumda bırakacaktı. Planı işlemedi ve böylece nufuzunu kaybetmiş oldu.

Ahmed Paşa hayatının son dönemlerini devletin yapması gerektiği ıslahatlar yönünde layihalar (raporlar)  hazırlamakla geçirdi. Fakat vatanından uzakta yaşaması kendisine gittikçe ağır gelmeye başlamıştı. Bunun için girişimler de bulundu ise de ömrü yetmeyerek ülkesine gidememiş ve Osmanlı devletin de vefat etmiştir.

Humbaracı Ahmet Paşa karakter yönünden analiz edecek olursak şu yorumları yapabiliriz;

Humbaracı Ahmet Paşa Maceracı, gururlu ve geçimsiz bir kimse olduğu

Humbaracı Ahmed Paşa. Doğu'da Fransa'nın nüfuzunu arttırmak için çalışan önemli  kişilerden biridir.

Fransa’ya düşman ülkelerin saflarında iken bile ülkesi aleyhinde bir söze tahammül edemediği. ( Hatta Hükümete sunduğu raporların birer nüshasının Fransa’ya göndermesi onun casus olabileceği ihtimalini de akla getirmektedir.)

Avusturya üniforması ile de Osmanlı kavuğu altında da milliyetini ve ırkını asla inkâr etmeyen

Yıllardır Türkiye’de bulunmasına rağmen Osmanlı sosyal hayatıyla hiçbir ilgisi bulunmayan

Hırsına yenik düşen ve genel kanaate göre İslamiyeti amaçları ve emelleri uğruna zorla seçen biri olarak yorumlayabiliriz.

Gerçekten Osmanlı ordusunun ıslahı için projeler, muhtıralar ve haritalar düzenleyen Ahmed Paşa'nın gerek ordunun silahlanmasında gerekse sevkinde önemli hizmetler yaptığı bilinmektedir. Onun tavsiyesi üzerine uygulanan bazı savaş yöntemleri sebebiyle Ruslar ve Avusturyalılar Osmanlı ordusu karşısında pek başarı kazanamamışlardı. 

KAYNAKÇA

Ahmet HALAÇOĞLU- TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 18 Sayfa 349-350 )

Abdülkadir ÖZCAN- TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 18 Sayfa 351-352-353)

Süleyman Faruk GÜNCÜOĞLU- TDV İslam Ansiklopedisi ( Cilt 18 Sayfa 353-354-355)

Prof. Dr. Erhan AFYONCU- Sorularlar Osmanlı İmparatorluğu