Tanzimat Fermanı nedir? Tanzimat fermanı maddeleri nelerdir? Tanzimat fermanına dair her şey...

1839 Tanzimat Fermanı

Padişah: Abdülmecit

Sadrazam: Mustafa Reşit Paşa

Okunduğu yer: Gülhane Parkı

» Tanzimat Fermanı, Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane Parkı’nda  3 Kasım 1839 tarihinde kamuoyuna duyurulmuştur.

» Tanzimat Fermanı'nı beş kısma ayrılmaktadır.

Birinci Kısım, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren Kur'an'ın hükümlerine ve şeriat kanunlarına saygı gösterildiğinden, devletin kuvvetli ve müreffeh bir duruma geldiği belirtilmektedir.

İkinci Kısım, 150 yıldan beri ne şeriata nede faydalı Kanunlara uyulduğu söylenmektedir.

Üçüncü Kısım, Devletin iyi bir şekilde yönetimini sağlamak için yeni kanunların konulması gerektiğine işaret edilmektedir.

Dördüncü Kısım, bu yeni kanunların dayanacağı ilkeler belirtilmektedir. Bunlar;

A- Müslüman ve Hristiyan bütün tebaanın, namus, can ve mal güvenliğini sağlanması

B- Vergilerin düzenli bir şekilde ve usule göre ayarlanması ve de bunların toplanması

C- Askerliğin düzenli bir şekle sokulması

Beşinci Kısım, bu kanunların yapılması ve uygulanması için gereken tedbirlerden söz ediliyordu.

Tanzimat Fermanının ilan edilmesinin amaçları;

» Osmanlı toprak bütünlüğünü korumak için Avrupalılara hoş görünerek desteğini sağlamak

» Azınlıkları kanun önünde Müslümanlarla eşit olduğunu göstererek azınlık isyanlarını önlemek

Püf Nokta;

Tanzimat Fermanı'nın yayımlanmasında dış etki var ancak Avrupalıların baskısı yoktur.

Tanzimat Fermanın Maddeleri

» Ferdi haklar korunacak

» Rüşvet ve iltimas önlenecek.

» Vergilerin toplanmasında ve İltizam usulünün bozuklukları giderilecek

» Vergiler herkesin gelirine göre düzenli toplanacak

» Müslüman ve gayrimüslimlerin Hakkında aleni olarak, soruşturma yapılıp, hüküm  verilmedikçe, kimseye gizli veya alemi idam veya zehirleme cezası uygulanmayacak.

» Bir kimsenin suçundan dolayı onun, Varisleri sorumlu olmayacaklar ve mallarına da el konulmayacak.

» Mahkemeler herkese açık olacak kimse haksız ceza almayacak

» Hristiyan ve Müslüman bütün Osmanlı uyrukları eşit sayılacak

» Askerlik süresinin 4 veya 5 yıl olacak

Püf Nokta;

1839 tarihli Tanzimat Fermanı’hda vergilendirmede ve askerlikte adil davranılacağına vurgu yapılmıştır. Ancak bu fermanda önemli bir ayrıntı yer almaktadır. "Her Müslümamn vatan savunmasına katılmasının dini bir görev olduğu ifade edilmiş ve böylece Osmanlıda ilk kez zorunlu askerliğe vurgu yapılmıştır. Ancak fermanın bu hükmünün uygulanması için imparatorluğun her yerinde sayım yapılması gerekmektedir. Ancak hem bu sayım çok zordu hem de Müslümanlarda bu fikre çok sıcak bakmıyordu 1846 yılında gönüllü profesyonel askerlik “Kur’a Kanunu ile bütün müslüman erkekler için vatandaşlık görevi hâline dönüştürülmüştür. Böylece zorunlu askerlik resmen başlatılmış oldu.

Kur’a Kanunu;

Belirli bir yaşa (20 - 25) gelmiş Müslüman erkeklerin kura yoluyla askere alınması kanunudur. Bu sistem fransız askeri sisteminden örnek alınarak oluşturulmuştur. Ancak, sanayi çalışanları İstanbul’da oturanlar, üst düzey devlet görevlileri kadılar, müderrisler, tekke şeyhleri, medrese öğrencileri, evin tek erkeği gibi kişiler zorunlu askerlikten muaftı.

Tanzimat Fermanın Önemi

» Esasen Tanzimat Reşit Paşa'nın eseridir. Reşit Paşa'nın, İngiliz siyasi hayatını yakından izlemiş olması dolayısıyla, Tanzimat Fermanı ile İngiliz demokrasisinin başlangıcını teşkil eden, 1215 tarihli Magna Carta arasında büyük benzerlikler bulunmaktadır.

Bunlar;

A- Magna Carta, İngiltere kralının vergi toplamadaki yetkilerinin kısıtlanması amacıyla ortaya çıktığından, bu belgede vergi meselesi ağırlıklı yer alır.

B- Tanzimat Fermanı, Magna Carta da doğrudan doğruya Mülkiyet hakkı ile ilgili husus bulunmamakla beraber, veraset hakkını koruyan bir ikinci maddesi vardı.

D- Magna Carta da askerlik işi de ele alınmıştır. O zamanın İngiltere’sinde asiller, askerlik yapmadıklarından krala bir vergi öderdi. Tanzimat Fermanı'nda da Yani bu iki belgede de, askerlik sorunu üzerinde durulan konulardandır.

E- Eşitlik ilkesi bakımından da Magna Carta ile Tanzimat Fermanı arasında bazı benzerlikler görülmektedir.

F- Magna Carta, özellikle vergi konusunda başpiskopos, piskopos, kontlar ve baronların dahil olacağı bir genel konsey kurmuştu. Tanzimat Fermanı da 2. Mahmut zamanında, kurulmuş bulunan Meclis-i Ahkamül Adliyye'nin, sadece kanun hazırlamakla değil, ülkenin birçok sorunlarının da müzakeresi ile görevlendirilmesini istiyordu.

» Ayrım yapmadan halk arasında eşitlik sağlanmaya çalışılmıştır.

» Kanun üstünlüğü kabul edilmiştir. Bu ferman Osmanlıda anayasallaşmanın başlangıcı kabul edilir.

» "Kanunlar kişinin keyfine bağlı değil, değişmez ilkelere dayanmalıdır." ilkesiyle hukuk devleti olma yolunda önemli bir adım atılmıştır.

» Vergi toplamadaki adaletsizlik giderilmeye çalışılmıştır.

» Merkezi otoritenin güçlenmesi ve halkın devlete güveninin artması amaçlanmıştır.

» Özel mülkiyet hakkı devlet garantisine alınmıştır.

» Padişahın yetkileri kanunla sınırlandırılmıştır.

» Avrupa hukuk kuralları, Osmanlıda da geçerli olmaya başlamıştır

» Askerlik vatan görevi haline getirilmiştir.

» Gayrimüslimlere de askerlik yükümlülüğü getirilip askerlik süresi belirlenmiştir.

Tanzimat Fermanın Uygulanması

» Kişi haklarının korunması bakımından, önemli olan yeni bir ceza kanunu yapıldı.

» Memur suçlarına ait yeni bir idare kanunu yapıldı ve burada, rüşvet için ağır cezalar konuldu.

» Birçok Paşa rüşvet suçundan mahkûm oldu.

» Tanzimat’ın birinci ve ikinci yıllarında iltizam ve aşar toplama usulleri değiştirildi.

» Aşar maliye memurları vasıtasıyla toplanmaya başlandı.

» Hristiyanların verdikleri Cizye, patrikhaneler vasıtasıyla toplandı. Fakat buna rağmen, mali  reformlar gereği gibi yapılamadı.

» Kısa bir süre sonra aşar ve cizyenin toplanmasında eski usullere dönüldü. Bununla beraber, vergi işleri için defterdarlıklar kuruldu. Vergilerin toplanmasında belediye ve vilayet meclislerine bazı yetkiler tanındı.

» Askerlik yaşı 20 olarak kabul edildi ve kura usulü kondu. Ülke toprakları askerlik bakımından bölgeye ayrıldı. Her bölgenin nüfusuna göre alınacak asker miktarı tespit edildi. Her aileden ancak bir kişi askere alındı. Tek çocuklu ailelerden asker alınmadı. Hristiyanlar da askere alınacaktı. Fakat bu yürümedi.

» Milli eğitim işlerini bir düzene sokmak için bir, Meclis-i Daimi Maarif-i Umumiye kuruldu. Bu meclis, eğitim ve öğretim işlerini bir birliğe kavuşturacaktı. Fakat olmadı.

» İdari örgütte bazı yenilikler yapıldı ve memleket eyaletlerle, eyaletler sancaklara, Sancaklar kazalara, ve kazalarda köyleri de içine alan nahiyelere ayrıldı.

» Her valinin yanına bölge kuvvetlerine komuta edecek bir muhafız ile maliye işlerine bakacak bir defterdar, verildi. Bazı eyalet ve sancaklarda yerel meclisler kuruldu.

Tanzimat Fermanına Karşı İç ve Dış Tepkiler

Tanzimat Fermanına Karşı Dış Tepkiler

» Osmanlı İmparatorluğu’ndaki bu liberal hareket liberalizm düşmanı olan Rusya ve Avusturya tarafından hoş karşılanmadı.

» Çeşitli milletleri içine alan Avusturya'nın hoşnutsuzluğu daha fazlaydı.

» Rusya'ya gelince, hoşnut olmamakla birlikte Tanzimat'ı, Osmanlı devletinin iç işlerine karışmak için iyi bir fırsat bildi. Tanzimat'ın ilanından kısa bir süre sonra fermandaki ilkeleri Ortodoks tebaaya iyi uygulanmadığından şikayetle, Osmanlı Devleti'ne akıl öğretmeye kalktı.

» Osmanlı Devleti'nin, Tanzimat ile kuvvetleneceği ümidi ile İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti'nde ki, bu siyasal yenileşme hareketinden memnun kaldılar.

» Lakin hem Fransa hem de İngiltere, yine de Tanzimat'ı Osmanlı devletinin iç işlerine karışmak için, bir vasıta olarak kullanmaktan geri kalmadılar.

» Fransızlar Katolik, İngilizlerde Protestan tebaaya, Tanzimat’ın uygulanması için müdahaleye başladılar.

Tanzimat Fermanına Karşı İç Tepkiler

» Hristiyan tebaa içinde Tanzimat’a karşı en büyük hoşnutsuzluğu, Rumlar gösterdi. Çünkü Rumlar, Osmanlı İmparatorluğu'nda, en ayrıcalıklı azınlık durumunda idiler.

» Halbuki Tanzimat, bütün vatandaşlar arasında eşitlik ilkesini getirmekle, Rumların ayrıcalıklı durumları bozulacaktı.

» Bilindiği gibi Rumlar, özellikle Fenerli Rumlar, gerek Dışişleri’nin gerek, Divan tercümanlıklarını yaparlar.

» Eflak ve Boğdan beyleri Fenerli Rumlardan atanırdı.

» Bundan başka menfaatleri zedelenenler ile, iktidarlarını başıboş, istediği gibi kullanan birçok Paşalar da, Tanzimat’tan hiç memnun olmadılar. Bunların başında daha önce sadrazamlık yapan Hüsrev Paşa geliyordu.

» Birçok Valide yetkileri sınırlandığı için, Tanzimat'ın düşmanları arasındaydı.

» Tanzimat düşmanları yapılanların kafir işi olduğu propagandasını yaymaya çalıştılar. Olumlu sonuçlarda aldılar. Nitekim Mustafa Reşit Paşa 1841 Hariciye Nazırlığından azledildi.

Tanzimat Fermanı’nın Sonuçları

» Batılılaşma hareketleri hızlanmıştır.

» Osmanlıcılık fikrinin doğmasına zemin hazırlanmış ve Osmanlı vatandaşlığı esası benimsenmiştir.

» Kavalalı İsyanı ve Boğazlar Sorunu’nda Avrupa’nın desteği sağlanmıştır.

» Tanzimat Fermam padişahın isteği ile hazırlanmış ve halka benimsetilmeye çalışılmasına rağmen azınlık isyanlarının sona ermesini sağlayamadığı için sorunlara kesin çözüm getirememiştir.

Netice itibariyle Tanzimat Fermanı üzerinde durduk ve Tanzimat fermanının nedenleri sonuçları ve uygulanmasına kadar her şeye değindik. Tanzimat fermanına dair her şey..