1821 yılında meydana gelen Yunan isyanı nedir? Yunanistan ne zaman bağımsızlığını almıştır. 1821 Yunan isyanına dair her şey...
|
1821 Yunan İsyanı |
1821 Yunan İsyanı'nın Önemi
» Yunanistan'ın Osmanlı Devleti'ne karşı bağımsızlık için isyanında müdahale sistemi çok ağır bir darbe yemiÅŸtir. Methernik sisteminin Osmanlı Devleti'ni desteklemesi gerekirken tamamen aksi olmuÅŸ ve sistem Yunanlıların lehine iÅŸlemiÅŸtir. Şüphesiz bunda Osmanlı Devleti'nin Müslüman ve Yunanlıların da Hristiyan olması ağırlıklı bir etken olarak rol oynamıştır.
» Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasının bir diÄŸer önemi de 1815 de Viyana'da düzenlenmiÅŸ olan Avrupa haritasının ilk defa deÄŸiÅŸikliÄŸe uÄŸramasıdır.
» Yunanistan Osmanlı Devleti’nin Balkan toprakları içinde ilk bağımsız olan devlettir ve Yunanistan'ın bağımsızlığı bundan sonra Osmanlı Devleti'nin diÄŸer topraklarındaki milliyetçilik bağımsızlık hareketlerine örnek olacaktır.
» Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun parçalanmasına giden süreçi iki sebebe baÄŸlamak mümkündür.
Birincisi Rusya'nın Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalamak ve yıkma siyaseti,
İkincisi de 19. yüzyıl boyunca gelişen milliyetçilik akımıdır.
Yunan İsyanını Hazırlayan Sebepler
Rumlar Osmanlı Devletinde Ayrıcalıklı Bir Statüye Sahiptliler. Bunlar ise;
» Fatih döneminde Gennadios'u Gnadyüs unvanıyla patrik yapmıştır. Bu suretle Rumlar daha baÅŸlangıçtan itibaren her türlü din ve hürriyetine sahip olmuÅŸlardır. Devlet yeni topraklar fethettikçe buralarda ki Ortodoksları Rum patriÄŸine baÄŸlanmıştır. Böylece Rumlar imparatorluÄŸun sosyal yapısı içinde de diÄŸer unsurlardan farklı ve daha ayrıcalıklı hale gelmiÅŸtir.
» Rumlar açısından Osmanlı Devleti'nin bir baÅŸka yönetim özelliÄŸi de Ä°stanbul’da ki Fenerli Beylerin devlet içinde kazandıkları ayrıcalıklı ve etkin statülerdir. Ä°stanbul da fener de oturan Rumlar yabancı dil bildiklerinden önemli bir görev olan divanı hümayunu tercümanlıklarında kullanılmaya baÅŸlandı ve dış münasebetler de kazandıkları bu ayrıcalıklı durum dolayısıyla Reisü’l Küttabın yani DışiÅŸleri Bakanın en yakın çalışma arkadaşı haline geldi.
» Bundan baÅŸka Eflak ve BoÄŸdan voyvodalıkları da 18. yüzyıldan itibaren Fenerli Rumlara verilmeye baÅŸlandı. Böylece Rumlar Osmanlı Devleti teÅŸkilatı içinde önemli bir unsur haline gelmeye baÅŸladı.
Yunan İsyanın Nedenleri;
» Milliyetcilik akımının yaygınlaÅŸması
» Rusların kışkırtması(Panslavizm Akımı)
» Ticaretle zenginleÅŸen Rumların Osmanlı’ya Ekonomik bağımlılıklarının kalmaması
» Etnik- Eterya Cemiyeti ve faaliyetleri
» Avrupalılar’ın Yunan kültürüne hayranlık duymaları ve Yunanlıları desteklemeleri
Mora Ayaklanması - 1821 Yunan İsyanı
» Rumların bağımsızlık için harekete geçmelerin de ilk adımı 1814 Odesa da ikisi Rum ve biri Bulgar olmak üzere üç kiÅŸilik bir tüccar grubu tarafından kurulan gizli Etniki Eterya DerneÄŸi veya örgütüdür.
» Sözde eÄŸitim ve öğretim amacıyla kurulduÄŸu belirtilen dernek tam manasıyla bir ihtilal örgütü olup Rumların ayaklanması için paralar toplamış, silah dağıtılmış ve ayaklanma için propaganda faaliyetleri yapılmıştır. Amaç Bizans imparatorluÄŸunu yeniden kurmaktır.
» Ä°lk önce Etniki Eteryanın başına Rusya çarı getirilmek istenmiÅŸ fakat kabul etmemiÅŸtir. Kabul etmeyince yerine Aleksandr Ypsilanti (Rus Çarın SavaÅŸ Yaveri) örgütün baÅŸkanlığını üzerine almıştır. Dolayısıyla bu örgütün kuruluÅŸundan çarın haberi olduÄŸu gibi örgütü ve Ypsilanti’yi daima desteklemiÅŸtir.
» Yunan isyanı iÅŸte bu çarın yaveri tarafından baÅŸlatılmıştır. Ypsilanti 6 Mart 1821 günü üç bin kadar askerle Prut nehrini aÅŸarak BoÄŸdan'a girdi.
» Ypsilanti'nin ayaklanmayı ilk önce BoÄŸdan da çıkarmasının amacı Eflak ve BoÄŸdan’ın Rusya’nın sınırında olduÄŸundan, bu suretle Rusya'yı harekete geçirip ondan yardım saÄŸlamaktı.
» Ypsilanti'nin BoÄŸadandaki ayaklanması baÅŸarılı olmadı. Bunun sebebi ise;
» Eflak ve BoÄŸdan beyliÄŸi yapan Fenerli Rumların Romenler tarafından hiç sevilmemesidir. Bu sebeple Romenler Rumların çıkarına bir ayaklanmaya katılıp Osmanlı Devleti ile sorun çıkarmak istemediler.
» Bu ayaklanmaya müteakip Osmanlı Devleti' Eflak ve BoÄŸdana müdahale etti. Elbette bu ÅŸartlar altın'da egemen olması zor olmadı.
» Ypsilanti kaçarak Avusturya'ya sığındı. Metternich Ypsilanti'yi hapse attı. Uzun bir süre hapiste kalacak ve çıktıktan sonra da kısa bir süre sonra ölecektir.
» BoÄŸadandaki ayaklanma bastırılsa da ayaklanmanın ardı kesilmedi. Ayaklanma bu sefer de mora adasına sıçradı.
» Bu sırada Mora'nın durumu rumların ayaklanması için çok elveriÅŸliydi. Zira, 1788 yılındanberi Yanya ValiliÄŸini yapan ve gayet sert ve acımasız yönetimi ile rumları iyice sindirmiÅŸ bulunan Tepedelenli Ali PaÅŸa 'nın Ä°stanbul ile arası açılmıştı.
» ValiliÄŸi sırasında Ali PaÅŸanın çok yararlılıkları görülmüştür. Tepedenli Ali PaÅŸa Etniki Eterya'nın rumlar arasındaki faaliyetlerini çok yakından izliyor ve bunların ayaklanmaya hazırlandıklarına dair Ä°stanbul'a raporlar gönderiyordu. Hatta Ä°ngiliz elçisi bile, Babıali'ye, rumların ayaklanması ihtimalinden söz etmiÅŸti. Ne var ki, özellikle Ali PaÅŸa'nın bu uyarıları fayda vermedi. Çünkü padiÅŸah ikinci Mahmut'un en yakın danışmanı Halet Efendi ÅŸahsi kıskançlık ve diÄŸer sebeplerle Ali PaÅŸa'ya karşı cephe almıştı. Halet efendinin oyunları ile Tepedelenli valilikten çekilince bu sefer O ayaklandı.
» Tepedelenli, Yanya Adası’nda HurÅŸit PaÅŸa Kuvvetleri tarafından kuÅŸatılması üzerine kendisini kurtarmak için Rumları ayaklanmaya çağırdı. Tepedelenli’nin Ayaklanması Rumların üzerinden ağır bir baskının kalkması demektir
» 21 Mart 1821’de Ypsilanti'nin kardeÅŸi Demetrius MORA da ayaklandı. Bu ayaklanma BoÄŸadandakinden çok farklı oldu ve kısa süre de bütün MORA ya ve adalara yayıldı.
» Mora ayaklanması bütün Avrupa da bir heyecan uyandırdı. Aynı zamanda Yunan sempatisinide doÄŸurmuÅŸtur.
» Babiali bu isyan üzerine soruÅŸturma yapılmasına ve suçlu görülenlerin cezalandırılmasına karar verdi.
» Bu arada Osmanlı Devleti büyük bir hata yaptı yapılan incelemelerde Fener patriÄŸi Gregorius’un Etnik i Eterya üyesi hem de ayaklanmada parmağı olduÄŸu öğrenilince resmi elbisesiyle patrikhanenin önünde asıldı. Aynı ÅŸekilde suçlu görünen diÄŸer yerlerdeki Metropolitler de aynı ÅŸekilde cezalandırıldı. Lakin bu idamlarda, Avrupa kamuoyunun Yunanlıları daha fazla desteklemesine ve Osmanlı Devleti'nin aleyhine dönmesine neden olacaktır.
» PatriÄŸin idamı üzerine ilk harekete geçen Rusya olmuÅŸtur Rusya'nın harekete geçmesi ise diÄŸer devletlerin de harekete geçmesi yani sorunun Enternasyonalize olması ve kontrolü Osmanlı devletinin elinden çıkması demektir.
Devletlerin İşe Karışması
» Rusya 28 Haziran 1821 de Osmanlı devletine Ãœltimatom verdi.
» Rusya, verdiÄŸi ultimatom ile sorunu bir Hristiyanlık Müslümanlık davası haline getirmiÅŸ bulunuyordu. Fakat Rusya bu kadarla da yetinmeyip daha da ileri gitti. Dört büyük devlete verdiÄŸi bir notada Balkanlarda gözü olmadığını belirtip dörtlü ittifaka baÄŸlı olduÄŸunu vurguladı.
» Rusya Osmanlı develtinin yıkılmasına müteakaip oluÅŸan durumlar hakkında sorular sormaktaydı. Lakin Rusya diÄŸer devletlerden beklediÄŸi gibi desteÄŸi göremedi. Özellikle Avusturya ve Ä°ngiltere Osmanlı Devleti'nin yıkılması ihtimaline kesinlikle karşı çıktılar. Bu tutumlar karşısında Rusya harekete geçmeye cesaret edemedi. Daha doÄŸrusu Osmanlı devletiyle Savaşı daha sonraya erteledi.
» Osmanlı Devleti'ne gelince ültimatomda ileri sürülen istekleri reddedince Rus elçisi 1821 de Ä°stanbul'u terk etti ve Rusya Osmanlı sınırlarına askeri göndermeye baÅŸladı. Fakat SavaÅŸ açmaya cesaret edemedi. Çünkü Rusya özellikle Ä°ngiltere'den çekiniyordu.
» Ä°ngiltere Yunan ayaklanmasının karşısındaydı. Çünkü söz konusu olan Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nun toprak bütünlüğünün korunması ve Rusya'nın Akdeniz'e sarkmasının önlenmesi idi.
» Osmanlı Devleti ise bu ayaklanmayı bir türlü bastıramamaktadır. Böyle olunca Yunanlılar er ya da geç bağımsızlıklarını alacaklar ve bundan dolayı da Rusya'ya minnettar kalacaklardır.
» Ä°ngiltere’nin Dış Ä°ÅŸleri Bakanlığına Canning geçmesi ile Ä°ngiltere Yunan davasına destek vermeli ve kurulacak olan bağımsız Yunanistan Rusya'ya deÄŸil Ä°ngiltere'ye minnettar olmalıdır fikrini ileri sürecektir. Bu düşünce ile Ä°ngiltere'de 1823 yılından itibaren Mora Adası Rumlarına para yardımı yapmaya baÅŸlayacaktır.
» Rumlar 1 Ocak 1822 de Epidor'da bağımsızlığını ilan ettiler. BeÅŸ kiÅŸilik yürütme konseyinin başına Mavrokordato getirildi. Yürütme Konseyinin yanında 59 kiÅŸilik bir meclis teÅŸkil edildi. Bu meclisin başına Demetrius Ypsilanti getirildi. Bu suretle Rumlar ilk defa olarak bir siyasi varlık haline gelmiÅŸ bulunuyordu.
» Bu ÅŸartlar içinde Osmanlı Devleti'ne yardım eden veya yardım etmeye çalışan tek devlet Avusturya olmuÅŸtur. Metternich Osmanlı Devleti'nin ayaklanmayı bastırmakta güçlük çektiÄŸini görünce ona Mısır valisi Mehmet Ali PaÅŸa'dan yardım istemesini tavsiye etti.
» PadiÅŸah 2. Mahmut buna pek gönüllü olmadıysa da istemeye istemeye denileni yaptı.
» Mehmet Ali PaÅŸa'nın yapacağı bu yardıma karşılık kendisine Mısır ValiliÄŸine ek olarak bir de Girit ValiliÄŸi verilecektir. OÄŸlu Ä°brahim PaÅŸa 1825 de Moraya çıktı. Ä°brahim PaÅŸa'nın Mora’ya gelmesiyle birlikte ayaklanmanın askeri geliÅŸmeleri de Osmanlı Devleti tarafına döndü. 1826 asiler yenildi.
Yınan İsyanı'nın Milletler Arası Sorun Haline Gelmesi
» Ä°brahim PaÅŸa kuvvetlerinin Mora adasındaki baÅŸarılı olması Avrupa diplomasisini harekete geçirdi ve Yunan Ayaklanması 1825 yılından itibaren milletlerarası diplomasinin bir sorunun niteliÄŸi kazandı konuya herkes elini soktu. Tabii bu da Osmanlı Devleti'ne sorun üzerindeki her türlü kontrolünü kaybettirdi.
» Metternich diÄŸer taraftan Yunan sorununu bir kongreye havale ettirmeye çalışıyordu. Metternich, Kongre teklifini Rus Çarına da kabul ettirdi ve toplantının Petersburg'da yapılmasına karar verildi.
» Rusya'nın Yunanlılar üzerindeki etkinliÄŸini kırmak isteyen Ä°ngiltere bu kongrede Rusya'ya bir oyun oynadı.
» Rusya'ya baÅŸvurarak kongreden önce Rusya'nın Yunan sorunu hakkındaki görüşünü öğrenmek istediÄŸini bildirdi.
» Rusya Yunanistanı 3 parçaya bölmek istemekteydi. Yunan Asilerinin 1 Ocak 1822 de Epidor'da Yunanistan'ın bağımsızlığını ilan etmeleri Rusya hiç hoÅŸ karşılamamıştır. Çünkü Rusya bağımsız Yunanistan istemiyordu. Rusya'nın Yunanistan'daki isteÄŸi Eflak ve BoÄŸdan'ın ki gibi bir statüydü.
» Ä°ngiltere Rusya'dan aldığı bu cevabı açığa vurdu.
» Rusya'nın görüşlerine karşı hem Yunanlılardan hem de Osmanlı Devleti'nden sert tepkiler geldi. Çözümü kabul etmediklerini bildirdiler. Yunanlılar da kabul etmediler. Çünkü bu çözüm Yunanistan'ın bağımsızlığını kabul etmediÄŸi gibi onlara göre Yunan topraklarını da parçalıyordu.
» Ä°ngiltere'nin bu tutumu Yunanlıların tamamen Ä°ngiltere tarafına kaymasına sebep oldu. Bu olaydan sonra Ä°ngiltere Petersburg görüşmelerine katılmadı.
» Petersburg görüşmeleri iki ay sürdü.
» Rusya, Yunanlılardan ve Osmanlı Devleti'nden ateÅŸkes istenmesini, eÄŸer kabul etmezlerse askeri müdahale ile zorlama teklifini ileri sürdü.
» Fransa Rusya'nın bu sertlik politikasına yanaÅŸmadı. Öte yandan da Osmanlı Devleti'ndeki kaybolan etkinliÄŸini tekrar kazanmayı düşünüyordu.
» Sonunda Petersburg'da 7 Nisan 1825 de kararlar alındı. Buna göre devletler Osmanlı Devleti'nden Yunanlılara bazı ayrıcalıklar vermesinin isteyecekler. Osmanlı Devleti bu teklifi kabul etmezse o zaman Osmanlı Devleti ile Yunanlılar arasında aracılık yapılacaklardı.
» Osmanlı Devleti Petersburg kararlarını reddetti. Zira bu sırada Osmanlı Devleti'nin Mora adasındaki askeri durumu gayet iyiydi. Lakin Tam bu sırada Ä°ngiltere'nin bir oyunu Osmanlı Devleti'ni daha güç duruma soktu. Osmanlı Devleti'ne bir nota vererek Mısır Kuvvetleri asilerin karargâh olan Missilongh'i ye doÄŸru ilerlemelerini durdurmazlarsa müdahale edeceÄŸini açıkladı.
» Bu olaylar sırasında Rus Çarı 1. Aleksandr 1825 de vefat etti. Yerine kardeÅŸi bir Nicola geçti.
» Nicola tahta geçiÅŸine müteakip 1826 da Osmanlı Devleti'ne bir ültimatom verdi.
» Rusya ültimatomu özellikle Ä°ngiltere'ye telaÅŸlandırdı. Ä°ngiltere Osmanlı Devleti'nin Rusya ile savaÅŸacağı korkusu sardı.
» Ä°ngiltere Nikola ya hem Rusya ile Osmanlı Devleti arasında hem de Osmanlı Devleti ile Yunanlılar arasında birlikte aracılık teklif etti. Bunun üzerine Rusya ile Ä°ngiltere arasında 4 Nisan 1826 da bir protokol imzalandı.
» Bu protokole göre Yunanistan Osmanlı Devleti'ne baÄŸlı her yıl vergi ödeyen içiÅŸlerine tamamen kendisi yöneten Özer bir devlet olacaktı.
» Osmanlı Devleti bunu kabul etmek zorunda kaldı. Zira bu sırada Ä°stanbul'da bir takım karışıklıklar çıktı.
» 2. Mahmut orduyu ıslah etmek için EÅŸkinci adı ile yeni bir askeri örgüt kurdu Lakin yeniçeriler bu ıslahata karşı gelerek 1826 da Kazan kaldırdılar. Bunun üzerine 2. Mahmut yeniçerilerin toplandığı At Meydanı'ndaki kışlaları birkaç saat topa tutarak yeniçerileri dağıttı.
» Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasıyla tarihimizde Vaka-i Hayriye yani hayırlı olay denirdi.
» Ordu'da meydana gelen bu çok önemli deÄŸiÅŸiklikler, dolayısıyla Osmanlı Devleti Rusya ile savaşı göze alamadığından Rus ültimatomuna boyun eÄŸmek zorunda kaldı.
» Rusların çok ağır bastığı görüşmeler sonunda 7 Ekim 1826 da Akkerman mukavelenamesi de denilen anlaÅŸma imzalandı.
Akkerman Mukavelenamesi
» Eflak ve BoÄŸdan beyleri Rusya'da Osmanlı Devleti'nin ortak onayı ile seçilecek ve Rusya'nın onayı olmadan bu beyler az edilemeyecektir.
» Sırbistan'ın özerkliÄŸi yeniden vurgulandı ve Sırbistan'ın 3 kalesinden baÅŸka yerde Osmanlı askeri bulunmayacaktı.
» Rus ticaret gemilerin bütün Osmanlı limanlarında ve denizlerinde Ticaret yapma hakkı tanındığı gibi Yabancı devletlerin de Ticaret gemileri boÄŸazlardan serbestçe geçecekti.
» Baserabya ve Kafkas sınırlarında Rusya lehine bazı ufak deÄŸiÅŸiklikler yapılıyordu.
» Akkerman anlaÅŸması sanki galip bir devletin maÄŸlup bir devlete imzalattığı bir anlaÅŸma niteliÄŸindeydi.
» Yunan isyanı sorununa gelince: 4 Nisan 1826 tarihli Petersburg Protokolü Osmanlı Devleti'ne resmen tebliÄŸ edildi.
» Fakat Osmanlı Devleti Yunan isyanı kendisinin bir iç meselesi saydığından, devletlerin bu iÅŸe karışmasını kabul etmedi ve Protokolü de reddetti.
» Bu durum üzerine Rusya Ä°ngiltere ve Fransa yeniden harekete geçti. Bu sebeple Ä°ngiltere Rusya ve Fransa 6 Temmuz 1827 de Londra'da bir anlaÅŸma imzaladılar.
1827 Londra Antlaşmasına göre;
» Üç Devlet bir deklarasyon ile Osmanlı Devleti'ne baÅŸvurup kendisiyle Yunan isyanı âsileri arasında aracılık yaparak AteÅŸkes saÄŸlayacak bundan sonra Osmanlı Devleti'ne vergi bağı ile baÄŸlı iç iÅŸlerinde tamamen Özerk özel bir Yunanistan kurulmasını teklif edeceklerdir. (Yunan isyanı sonucunda)
» Bu anlaÅŸma kabul edilmediÄŸi taktirde her iki tarafa’da baskılar yapılacaktı.
» Osmanlı Devleti Londra AnlaÅŸması'nı da reddetti. Ayrıca Mehmet Ali yeni kuvvetlerde göndermesi istendi.
» Üç müttefik donanması Navarin’i kuÅŸatma altında aldılar ve Ä°brahim PaÅŸa'dan ateÅŸkes istediler. Ä°brahim PaÅŸa Osmanlı devletinin yetki ve izin istediÄŸini bildirince 1827 sabahı Ä°ngiliz Rus ve Fransa filoları Osmanlı mısır donanmasına saldırdılar. Bu baskında Osmanlı Devleti 6 bin asker kaybetti. Müttefiklerin kayıpları ise sadece 140 kiÅŸiydi buna karşılık 64 parçalık Osmanlı donanması tamamen tahrip oldu.
» Navarin olayın bütün Avrupa'da fakat özellikle Rusya, Fransa ve Yunanistan'dan büyük Sevinç gösterileriyle karşılandı. Hristiyanların Müslümanlara karşı bir zafer olarak telakki edildi.
» Rusya Ä°ngiltere’ ye, kendisinin Eflak ve BoÄŸdan’ ı iÅŸgal etmesini, Ä°ngiltere'nin de boÄŸazları zorlamasını teklif etti. Fakat Navarin olayı Rusların bu tutumunu Ä°ngiltere endiÅŸeye sevk etti.
» Zira Navarin olayı ile DoÄŸu Akdeniz'de Rusya'ya karşı koyabilecek bir deniz gücü ortadan kalkmış olmaktaydı.
» Ä°kinci olarak Rusya ÅŸimdi yayılmacı emelleri daha açık bir hale getiriyordu.
» Üçüncü olarak Navarin olayı Ä°ngiltere'nin iç politikasında etki yaptı. Yeni kurulan kabine Osmanlı Devleti'nin Toprak bütünlüğünün korunmasına taraftarıydı.
» Osmanlı Devleti her üç Devletten de Navarin'de yakılan donanması için tazminat istedi. Devletler suçu Osmanlı kaptanlarının üzerine yüklemeye kalkınca Osmanlı Devleti her üçü ile de iliÅŸkilerini kesti.
Buna müteakip 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı vuku bulacaktır.