Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın İsyanı (1831-1840)

Kısaca Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanının Önemi;

» Edirne andlaşması sonunda bağımsız bir Yunan krallığının kurulması, Fransızların Cezayir'e yerleşmeleri, Osmanlı Imparatorluğu'nu, Akdeniz'deki iki toprak parçasından mahrum etmiş bulunuyordu.

» Osmanlı devleti Mora ve Cezayir'in acısını çektiği sırada, Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nın isyanı başladı. Bu isyan ilkin imparatorluğun bir iç olayı suretinde göründü. Fakat Mehmet Ali Paşa'nın ağır basması üzerine işe büyük devletler karıştı. Böylece Mısır isyanı büyük çapta bir devletlerarası problemi halini aldı.

Mehmet Ali Paşa’nın Kişiliği ve Karakteri

» Mehmet Ali, 1769'da Kavala'da doğdu. Mehmet Ali'nin çocukluğu Kavala'da geçti. İş hayatına da burada başladı. İlkin postacılık, sonra da simsarlık yaptı. Onsekiz yaşında askerlik hizmetine geçti. Mısır'ı Napolyon Bonapart'ın kuvvetlerinden kurtarmak için Kavala'dan gönderilen seçme erlerin başında Kahire'ye geldi.

» Okur yazar olmamakla beraber, çalışkan, cesur, muvazeneli ve becerikli olduğu için Kahire'de kendini az zamanda gösterdi ve serçeşmelik unvanıyla Kahire'deki başıbozuk erlerin başkanı oldu.

» Husrev Paşa Kahire valiliğine atanarak kuvvetli bir idare kurmaya memur edildi. Husrev Paşa düzenli asker hazırlamaya koyuldu. Husrev Paşa, başıbozukları Kahire'den uzaklaştırmağa başlayınca, bunlar verilmemiş maaşlarını bahane ederek ayaklandılar.

Husrev Paşa kaçtı.

» Babıâli, Mısır ayaklanmasını bir oldu bitti kabul ederek, Cezayirli Ali Paşa'yı vali olarak gönderdiyse de, Kölemen beyleri Cezayirli Ali'yi beğenmediler.

Mısır valiliği Hurşit Paşa'ya verildi.

» Hurşit Paşa, Kahire'ye varır varmaz el altından incelemeler yaptırarak, bütün olayların Mehmet Ali tarafından hazırlandığını öğrendi. Hurşit Paşa, Mehmet Ali'yi Kahire'den uzaklaştırmak için ona vezirlik rütbesiyle Cidde valiliğini sağladıysa da, Mısır'dan çıkmak istemiyen Mehmet Ali, Hurşit Paşa'ya karşı bir ayaklanma tertipledi.

» Bâbıâlî, Mısır'da kuvvetli bir idarenin ancak kuvvetli bir şahsiyet olan Mehmet Ali tarafından sağlanacağını kestirdiğinden, onu Mısır valiliğine atadı.

Kavalalı Mehmet Ali’nin Mısır Valiliği

» Mısır'a vali olmak kolay, fakat vali olarak yönetmek güçtü.

» Mehmet Ali Paşa Kahire valiliğine atandığı vakit, kendisinden önceki valiler gibi güç bir durumda kaldı. Niyeti Mısır'da kuvvetli bir idare kurmaktı. Fakat Kölemen beyleri de İngilizler böyle bir idarenin kurulmasına taraftar değildiler.

» Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa Mısır'da kuvvetli bir yönetim için Kölemenlerin kaldırılması gerektiğini çoktan anlamış bulunuyordu. 1811'de şereflerine verdiği bir ziyafet sonunda birçoğunu öldürtmeye muvaffak oldu. Bu suretle Yavuz Selim'in bile kaldıramadığı Kölemen ocağı tarihe karışmış oldu.

» Padişah ve etrafındakiler çok kuvvetli bir valiyi çekemiyorlardı. Onu, Mısır'dan uzaklaştırmak maksadiyle, Selanik tayin ettiler.Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa Mısır'dan uzaklaşmak niyetinde değildi.

» 1812'de Paşa, Hicaz'da çıkan Vahhabî isyanını bastırmaya memur edildi. Oğulları İbrahim ve Tosun Paşaları Vehhabîler üzerine gönderdi. Kısa bir zamanda isyan bastırıldı.

» Diğer taraftan Mehmet Ali Paşa Mısır'da kalkınma hareketi içerisine girdi. Bu kalkınma ile mısır, bayındırlık, ziraat ve ticaret alanlarında hızla gelişmişti.

» Bu çalışmalar neticesinde Mısır'ın geliri hızla arttı.

» Mehmet Ali Paşa, bu paranın bir kısmı ile ve Fransız subay ve teknisyenlerinin yardımıyla, kendisine Avrupa modelinde bir ordu ve donanma tertipledi. Avrupa'ya talebeler yolladı.

» Böylece Mısır'ın geniş ölçüde ve her alanda kalkınması mümkün oldu.

» Mora isyanların’da padişahın isteği üzerine Osmanlı devletine yardıma koştu.

» Mehmet Ali'nin bütün bu çalışmaları ve yardımları İslâm dünyasında kendisine karşı bir sevgi ve saygı, hıristiyan âleminde de hayranlık uyandırdı.

Padişah İle Mısır Valisi Arasında Anlaşmazlık

» Edirne andlaşmasının imzalanmasından sonra pâdişâh ile paşa arasında gerginlik gittikçe artmaya başladı.

» Padişah, Mehmet Ali'ye, Mora isyanlanndaki yardımına karşılık olarak, Girit de Suriye ve Trablus-Şam paşalığını vâdetmişti. Halbuki isyan, bilindiği gibi, yabancı devletlerin işe karışması yüzünden, ümit edildiği gibi neticelendirilemedi. Mehmet Ali'nin donanması batırıldı; ordusu pâdişâhın müsaadesi olmadan Mısır'a döndü.

» Edirne muahedesinden sonra Mehmet Ali kendisine evvelce vadedilmiş olan Girit ve Trablus-Şam ile Suriye valiliklerini istedi.

» Padişah Girit valiliğini vermekle iktifa etti. Bir müddet sonra da Mehmet Ali'yi cezalandırmak için bir plân düzenledi:

» Mısır Paşa'sı Babıâli'deki casusları vasıtasiyle bu plân öğrendi. Bunun üzerine hem bu plânı bozmak, hem de çoktanberi göz dikmiş olduğu Şam ve Suriye valiliklerini kuvvetle almak için bir bahane aramaya başladı.

Mehmet Ali Paşa'nın Suriye ile Anadolu'ya Yayılması

» Mehmet Ali mısırı çok sert bir şekilde yönetiyordu Bu sebeple 6000 kadar Mısırlı ülkeden kaçıp Suriye'ye sığındı bunlar Akka’da toplanmışlardı Kavalalı Mehmet Ali Akka valisi Cezzarzade Abdullah paşadan bunların iadesini istedi. Paşa bunları iade etmedi.

» Kavalalı Mehmet Ali oğlu İbrahim Paşa'yı Akkâ valisi üzerine gönderdi 1831

» İbrahim Paşa'nın Mısır kuvvetleri, Gazze, Kudüs ve Yafa'yı aldıktan sonra. 27 Mayıs 1832 de Akka'yı düşürdü.

» Osmanlı kuvvetleri ile Mısır kuvvetleri arasında ki ilk muharebe 29 Temmuz 1832 de Antakya ile İskenderun arasında ki Beylan de oldu. Osmanlı kuvvetleri büyük bir hezimet yaşadı.

» Beylan zaferinden sonra Kavalalı Mehmet Ali Paşa, tekrar 2. Mahmut'a haber gönderip kendisine Suriye valiliği verildiği takdirde askerlerini geri çekeceğini bildirdi.

Konya Muharebesi

» II.Mahmut teklifi reddetti ve Reşit Mehmet Paşa'yı İbrahim Paşa üzerine gönderdi.

» Bu sıralar İbrahim Paşa Torosları geçerek Konya'ya gelmiş bulunuyordu.

» Reşit Mehmet Paşa kış mevsimi gelmiş olduğu için Konya'yı kuşatarak İbrahim Paşa'nın Mısır'la bağıntısını kesmeyi düşündü. Fakat II.Mahmut, Osmanlı ordusunun uğradığı mağlûbiyetlerin bir an evvel temizlenmcsini istiyordu. Derhal saldırıya geçilmesini emretti.

» Reşit Mehmet Paşa, çaresiz, emrindeki düzensiz askerle İbrahim Paşa'ya karşı muharebeye girişti.

» Mısır askeri Avrupa usulünde yetiştirilmişti. Muharebe, Osmanlı'ların kesin bir yenilgisi ile son buldu.

 Konya Muharebesi sonucunda;

» 30.000 kişi öldü. Mehmet Reşit Paşa da esir düştü. Artık İbrahim'e İstanbul yolu açılmıştı.

» İbrahim paşa Konya zaferinden sonra Adana, Urfa ve Maraş taraflarını da ele geçirdiği gibi, öncü kuvvetleri Bursa'ya kadar gelmişlerdi. Yani Osmanlı Devleti'nin yıkılması söz konusuydu.

» Bu durumda II.Mahmut için tutulacak iki yol vardı:

» Ya Mehmet Ali Paşa ile anlaşmak,

» yahut ona karşı hıristiyan bir devlet ile anlaşarak denge politikası izlemek.

» Pâdişâh ikinci yolu tutarak Rusya’dan yardım talebinde bulundu.

» Rusya'nın Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanına karışması ile isyanın birinci bölümü bitmiş, ikinci bölümü başlamış oluyordu. Bundan böyle Mısır problemi yalnız padişah ile Mısır paşası arasında bir olay olmaktan çıkarak büyük bir Avrupa problemi halini alacaktır.

Msır İsyanı'na Yabancı Devletlerin Karışması

» Avrupa’ya göre Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın isyanı bir valinin hükümdarına karşı baş kaldırması, bir aile kavgası idi. Genel düşünce pâdişâhın âsi valinin hakkından geleceği yönünde idi.

» Halbuki olaylar tahminlerin dışında gelişerek Kavalalı Mehmet Ali Paşa, pâdişâhın ordularını mağlûbiyete uğrattı ve Anadolu içerlerine ilerledi. Bunun üzerine Avrupa büyük devletleri dikkatlerini Mehmet Ali ile pâdişâh arasındaki kavgaya çevirdiler. Her devlet, Osmanlı împaratorluğu'ndaki çıkarlarına göre, bu kavganın çözümünü istemeye başladı.

» Fransa, açıkça Kavalalı Mehmet Ali'den tarafa olduğunu belirtmeye başladı.

» Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Fransa'nın değerli bir dostu idi.

» Fransızlar, Mısır'ın pâdişâha ait olmadansa, daha çok Kavalalı Mehmet Ali'nin elinde kalmasını her bakımdan çıkarları için daha elverişli görüyorlardı.

» Avusturya, 1830'da kritik bir durumdadır. 30 Temmuz'da yapılan Fransız devriminin etkilerinden korkmakta idi. Bu sebeple Rusya'ya yaklaştığı görülüyor. Rusya da Avusturya gibi liberal düşüncelerin düşmanı idi.

» Prusya bu sıralar henüz bağımsız bir siyaset izlememektedir. Genel olarak, Avusturya'nın dış siyaset görüşlerini paylaşmaktadır.

» Kavalalı Mehmet Ali'nin Mısır'da bağımsız bir hükümet kurması, İngilizlerin Kızıldeniz vasıtasıyla yapmakta oldukları Hindistan ticaretinin sonu olacaktı.

» Osmanlı devletinin İngiltere’nin desteğini kazanmak için yaptıkları teşebbüsler olumsuz neticelenmiş ve bu durum Osmanlı’yı Rusya’nın yanına gitmesine sebep olmuştur.

» Fransa, Avusturya ve İngiltere'nin Mısır meselesinde takındıkları bu durum, Rusya'ya tek başına Mısır meselesine karışması için imkânlar yarattı.

» Rus politikasının başlıca hedefi, Karadeniz'i Rus gölü yapmak, İstanbul'u ve Boğazları Rusya'ya kazandırmak ve böylece Akdeniz'e varmaktı.

» Rus çarları, bu hedeflerine varmak için, üç metod kullanmışlardır.

Birinci metod, Osmanlı devletine harp yaparak kendilerini İstanbul'dan ve Akdeniz'den ayıran engelleri ortadan kaldırmak;

İkinci metod, Osmanlı İmparatorluğunun Avrupalı devletler ilge giriştiği savaşlarda , Osmanlı topraklarını paylaşmak;

Üçüncü metod, Osmanlı devletini himaye altına almaktı.

» Rusya, Mehmet Ali Paşa isyanını ilkin bütün devletler gibi kayıtsızlıkla karşıladı.

» Fakat Mehmet Ali'nin tahminleri aşan başarıları, her yerden çok Rusya'da kuşku uyandırdı. Çünkü, Mehmet Ali'nin İstanbul'a yerleşmesi Rusya'nın dibinde, zayıf Osmanlı İmparatorluğu yerine diri ve kuvvetli bir imparatorluğun kurulması demekti. Bu ise, Rusya'nın iki yıldanberi gizlediği fetihler siyasetinin sonu demekti. Bu düşüncelere uyarak Rusya, Osmanlı toprağının tamlığını prensibini kabul ettiği gibi, bu prensibi sağlamak için derhal harekete geçti.

» Rusya bu kararını yürütmek için iki koldan yürüdü. Biri Mehmet Ali üzerinde baskı yapmak, diğeri de Osmanlı Devleti'ne doğrudan askeri yardım da bulunmaktır.

Osmanlı - Rus Antlaşması

» II. Mahmut, Çar'ın yardım teklifini sevinçle kabul etti. Hatta pâdişâh Rus kuvvetlerinden bir birliğin İstanbul'u koruması için gönderilmesini de istedi. Rusya memnunlukla kabul etti.

» Padişah, Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile anlaşmak için yeni bir teşebbüs yaptı. Mısır valisi reddetti. Bunun üzerine bir Rus filosu, Büyükdere’nin önünde demirledi (1833).

» Bu olay, Fransa ile İngiltere'yi o vakte kadar içinde gömüldükleri uyuşukluktan çıkarttı.

» Fransa ve İngiltere’nin Akdeniz filoları Çanakkale istikametinde seyretme emrini aldılar.

Fransız elçisi Kavalalı Mehmet Ali'ye Akkâ, Kudüs, Trablusşam ve Nablus sancaklarım kabul ettirerek pâdişâh ile barış yapmasını teklif etti. Teklifi kabul etmediği takdirde de Fransa'nın kendisine karşı sialaha sarılacağını söyledi.

» Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa bu teklifi kabul etmedikten başka, bütün Beriyyetüşşam vilayeti ile Adana sancağının kendisine bırakılması için Babıâli'ye bir ültimatom verdi.

» Ültimatoma müspet cevap verilmediği takdirde İbrahim Paşa Üsküdar üzerine yürümekle vazifelendiriliyordu.

» Bu sıralar Mehmet Ali'nin entrikaları ile Anadolu'da pâdişâha karşı yer yer isyanlar çıkmış bulunuyordu.

» Kastamonu'da Tahmiscioğlu isyanı vardı. İzmir'de birisi pâdişâhın memurlarını atarak Mehmet Ali Paşa'nın idaresini kurmaya yeltendi.

» II. Mahmut, bu durum karşısında başkentin güvenliği bile tehlikede görüyordu. Bunun üzerine 15.000 kişilik bir Rus kuvveti, 1833'te Boğaziçi'nin Anadolu yakasına yerleşti.

» Bu olay, Fransız ve İngiliz elçilerine dehşet saldı.

» Rusların İstanbul'dan uzaklaşmaları Asi Vali'nin Mehmet Ali'nin Anadolu'yu boşaltmasıyla mümkündü.

Elçiler, Babıâli'yi Mısır Valisi Mehmet Ali ile anlaşma yapması için zorlamaya başladılar.

1833 Kütahya Barışı

» II.Mahmut, yeni teşebbüslerde bulunmayı kabul etti. Fransız maslahatgüzarı Varenne ile İbrahim Paşa'nın ordugâhına yeni barış tekliflerini götürdü. Bu teklifler üzerinde uzun boylu tartışmalar yapıldı. Neticede Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile padişah arasında Kütahya barışı yapıldı 14 Mayıs 1833

14 Mayıs 1833 Kütahya barışı maddelerine göre;

-Mehmet Ali Paşa'ya, Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Şam,

 -İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak, Adana valiliği verildi;

-Anadolu'da Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa tarafını tutmuş olanlar için de bir genel af kabul edildi.

» Kütahya barışından sonra İbrahim Paşa kuvvetleri Anadolu'yu boşalttılar.

» Kütahya barışı, Bâbıâlî ile Mehmet Ali Paşa arasında mevcut anlaşmazlıkları kesin bir şekilde çözmekten uzaktı. Zaten bu barış, pâdişahın valisine haklar tanıyan bir fermanı ile sağlanmıştı. Bir ferman ise devletlerarası bir muahede değildi. Verdiği gibi, gerektiği vakit geri alınabilirdi.

Hünkar İskelesi Antlaşması

» Pâdişâh, İstanbul'daki Rus elçisine Türk-Rus ittifakını bildirdi.

» Çar, ittifak düşüncesine olumlu baktığı için, görüşmelere başlandı ve 8 Temmuz 1833'te Türkiye ile Rusya arasında Hünkâr İskelesi andlaşması imzalandı.

8 Temmuz 1833 Hünkar İskelesi Antlaşması maddelerine göre;

» İki devletin sadece savunma kaygısiyla anlaşmayı yaptıkları ifade edilir.

» Edirne antlaşmasından sonra imzalananlar yeniden onanmaktadır.

» Olaylar Osmanlı İmparatorluğu için Rusya'dan yardım istiyecek bir durum yaratırsa, Rusya'nın karadan ve denizden Osmanlı Împaratorluğu'na iki taraf arasında kararlaştırılacak sayıda bir kuvvetle yardım edeceğine dairdir.

» Yardım istiyen taraf, yardıma gelen kuvvetlerin masraflarını ödeyecektir.

» Andlaşma süresinin sekiz yıl olduğunu açıklamıştır.

» Antlaşmanın gizli maddesine göre, Rusya ile Batı devletlerinden biri arasında savaş olursa, Bâbıâlî, Çanakkale Boğazı'nı Rusya ile harp halinde bulunan devletin donanmasına kapayacak; buna karşdık, Rusya'nın dostu olduğu için, Rus gemileri Boğazlar'dan her iki istikamette gidip gelebileceklerdi.

» Hünkâr İskelesi andlaşması, Osmanlı-Rus münasebetlerinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun Rus himayesine girmesi safhasını açmış oluyordu.

Hünkar İskelesi Antlaşmasına Tepkiler

» İngiltere ile Fransa, Hünkâr İskelesi andlaşmasının hazırlıklarını kuşku ile görmüşlerdi.

Andlaşmanın imzalanmasını öğrenir öğrenmez andlaşmayı protesto ettiler. Bir İngiliz filosu İzmir önlerinde göründü. Bir aralık Boğazlar'ın zorlanması ve Karadeniz'deki Rus filosunun batırılması bile düşünüldü.

» Methernik bu işe müdahil oldu ve Rusya ile görüşmeler başlattı.

» Netice itibariyle Rusya, Avusturya ve Prusya ile Münchengratz andlaşmasını 18 Eylül 1833 yapıldı.

» Osmanlı İmparatorluğu'nun O günkü padişah ailesinin yönetiminde kalmasına çalışacakları ve geçici şekilde de olsa, padişah ailesinin değişmesine veya başka bir hanedanın onun yerine almasına izin vermeyeceklerini belirtiyorlar.

» Gizli maddelerde ise Kavalalı Mehmet Ali'nin Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa topraklarını ele geçirmesine izin vermeyeceklerini kabul ediyordu.

» Böylece Metternich, Rusya'nın Hünkâr İskelesi Antlaşması'yla kazanmış olduğu avantajlı durumu, bir dereceye kadar frenlemiş oluyordu. Fakat ve gerçek şudur ki, Hünkar İskelesi Antlaşması ile Rusya Osmanlı Devleti'ni himayesi altına alıyor ve boğazlarda üstün bir durum alıyordu. Fakat bu üstünlük çok kısa ömürlü oldu.

Mehmet Ali Paşa İsyanının İkinci Safhası

Kütahya Barışından Sonra Osmanlı - Mısır Münasebetleri

» Ne II.Mahmut, ne de Mehmet Ali Kütahya antlşamasını açık gönül ile kabul etmişlerdi.

Pâdişâh için Mehmet Ali, ortadan kaldırılması gereken âsi bir vali idi. Bunun yanında Osmanlı ordusunu yeniden düzenlemek üzere Prusyalı General Moltke ile diğer Prusyalı subayları İstanbul'a çağırmıştı. Mehmet Ali Osmanlı ordusunun kuvvetleneceğinden korkarak bunu hiç hoş karşılamadı.

» Taraflar arasında ilk anlaşmazlık, Mısır'ın Babıâli'ye göndereceği para yüzünden çıktı.

Kavalalı Mehmet Ali, 32.000 kese göndermek istedi. Bâbıâlî kendisine bırakılan vilâyetlere göre bu paranın yetersiz olduğunu ileri sürdü, fakat daha fazlasını elde edemedi.

» 22 Mayıs 1834'te yeni bir anlaşmazlık çıktı. Lübnan'da Mehmet Ali'ye karşı çıkan isyan II.Mahmut destekledikten başka, sınır üzerinde kuvvetler toplamaya başladı. Buna karşılık İbrahim Paşa da, Urfa'ya yakın Mısır kuvvetlerini yerleştirdi.

» Durum padişah için elverişli idi. Zaten arada Osmanlı ordusu yeniden düzenlenmiş ve İngiltere ile bir ticaret andlaşması yapılarak yardımı sağlanmıştı. 1838

» Mehmet Ali, etrafında örülmekte olan çemberden kurtulmak ümidiyle idaresinde bulunan yerlerin babadan evlâda geçmek üzere valiliğini istedi.

» Bâbıâlî, Mısır, Akkâ ve Trablusşam için muvafakat etti; fakat Suriye ile Âdana'nın iadesini istedi. Bunun üzerine Kavalalı Mehmet Ali Paşa, her yıl Babıâli'ye göndermekle ödevli bulunduğu vergiyi göndermedikten başka, bağımsızlığım da ilân etti.

» II.Mahmut , Rusya'nın da düşüncesini sorduktan sonra, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya karşı savaşa girişti. (21 Nisan 1839)

Padişah ile Mısır Paşası Arasında İkinci Savaş 21 Nisan 1839

» Osmanlı ordusunun büyük kuvvetleri Nizip'te konakladılar.

» İbrahim Paşa karargâhını Halep'te kurdu.

» Osmanlı ordusunun komutanı Hafız Ahmet Paşa idi. Bu zat cesurdu, fakat düzenli bir meydan muharebesi yapmamıştı. Üstelik de komutasındaki generallerden çok mollaların düşüncelerine önem veriyordu.

» Sayı bakımından iki ordu aşağı yukarı eşit idi. Osmanlı ordusu otuz bin yaya, beş bin süvari ve üç bin topçudan kurulmuştu. Mısırldar da kırk bin kişilik bir kuvvet idiler. Top sayısı her iki orduda yüz altmışar idi.

» Nizip alanında bu iki ordu harp kurallarına uygun olarak yerleşmişti. Bir cuma günü Prusyalı kurmay subaylar, muharebeye girişilmesi için başkomutan Hafız Paşa'ya tavsiyelerde bulundular.

» Fakat orduda bulunan ulema, cuma günü harp yapılmasının caiz olmadığını ileri sürdüler.

Ertesi gün Prusyalı subaylar bir gece baskını yapılmasını teklif ettiler. Ulema bu sefer de gece ansızın haydut gibi baskın yapılmasının pâdişâh askerlerinin şanına yakışık alamıyacağı düşüncesinde bulundular.

» Bu arada Mısır ordusu Osmanlı kanatlarını kuşatacak bir durum yarattı.

Moltke, Hafız Paşa'ya Birecik üzerine çekilip kuşatmadan kurtulmasını tavsiye etti. Fakat Paşa, yerinden kımıldamadı.

» Nikayet Mısırlıların beklenilen saldırısı 29 Haziranda başladı. Hafız Paşa'nın ordusu dört saat içinde perişan edildi. Harp meydanında binlerce ölü, onbinlerce esir ve 160 parça top bırakıldı.

» Bir defa daha İbrahim Paşa kuvvetlerine Anadolu kapıları ve İstanbul yolu açılmıştı.

Pâdişâh, kara haberin İstanbul'a varmasından birkaç gün önce öldü. Yerine geçen oğlu Abdülmecit henüz onaltı yaşlarında idi.

Mısır Paşası Kavalalı Mehmet Ali ile Harp

» Abdülmecid'in Mehmet Ali Paşa ile uzlaşmaya karar verildi. Zira Ahmet Paşa komutasında bulunan Osmanlı donanmasının Mehmet Ali Paşa'ya teslim olmak için İskenderiye üzerine yol almakta olduğu öğrenildi.

» Ahmet Paşa'nın ihaneti İstanbul'da büyük telâş uyandırdı.

» Mehmet Ali Paşa, Nizip zaferini öğrendiği vakit İbrahim Paşa'ya Suriye hududunu aşmaması yolunda emirler yolladı.

» Mısır'daki yabancı devletler konsolosları, Mehmet Ali'ye Osmanlı donanmasını geri vermesini nasihat ettiler.

» Mehmet Ali Paşa kabul etmedikten başka, İstanbul'a ültimatom mahiyetinde mektuplar yazdı.

Avrupa Devletleri’nin Karışması

» Mehmet Ali Paşa’nın Mısır’dan sonra Süriye’yi de istemesi üzerine Avrupa büyük devletleri telaşa düştüler.

» Bunun üzerine kendi aralarında toplantılar tertip ettiler.

» Avrupalı devletler Suriye'nin Türkiye'ye dönmesi için gereken çoğunluk sağlandı.

İngiliz Dış işleri Bakanı Palmerston, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya bir ültimatom gönderilmesini ve kabul etmediği takdirde kuvvet kullanılmasını teklif etti. Fransa'dan başka diğer devletler teklifi kabul ettiler.

1840 Londra Dörtlü Antlaşma

» 15 Temmuz 1840'ta İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya devletleri arasında Londra'da dörtlü bir andlaşma yapıldı.

1840  Londra Dörtlü Antlaşma ve Sonuçları

» Dördlü andlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nu korumak ve Mehmet Ali’yi uzlaşmaya zorlamak amacıyla yapılımıştır. Taşıdığı başlıca hükümler şunlardı:

1 — Mısır, babadan evlâda geçmek üzere, Güney Suriye ve Akkâ da kayd-ı hayat şartiyle, Mehmet Ali Paşa'ya bırakılacak.

2 — Mehmet Ali Paşa, yapılan teklifi on gün içinde kabul etmezse, ikinci bir teklif yapılacak ve bunda yalnız Mısır paşalığı kendisine bırakılacak. On gün içinde bu yeni teklifi de kabul etmezse, Mısır da kendisinden zorla alınacak.

» Fransa bu duruma çok kızmasına rağmen olaya müdahale etmeye kudreti yetmiyordu.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa Dörtlü andlaşmanın imzalanmasını ve Fransa'nın bu andlaşma karşısında aldığı harpçı durumu görünce, dörtlü andlaşmayı yapan devletlere de kafa tutmaya koyulmuştu.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya İsyanı

» Londra andlaşmasını imzalayan devletler, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya karşı hareketini şöyle kararlaştırdılar:

» Rusya, Mısır kuvvetleri Anadolu içerlerine yürüdükleri takdirde, İstanbul'u korumak için müdahale edecekti.

» Prusya, donanması olmadığı için, harp hareketlerine girişmiyecekti.

» İngiltere, karada ve denizde Türklerle işbirliği yapmayı kabul etti.

» Avusturya da, üç dört harp gemisiyle İngiliz ve Osmanlı donanmalarının yanında Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya karşı savaşmayı kabul etti.

» Kavalalı Mehmet Ali Paşa, bu sefer savunmada kalmayı uygun buldu. İbrahim Paşa, Suriye sınırı ile Suriye kıyılarını Türklerle İngilizlere karşı korumak için askerlerini dağıtmak zorunda idi.

» Türk, İngiliz ve Avusturya harp gemilerinden kurulan bir filo, Beyrut'un önlerine gelerek mevcut Mısır gemilerini yaktı ve şehri topa tuttu. Bir ay sonra Beyrut teslim oldu. Buna müteakip Akka da kurtarıldı. Mısır ordusu Suriye'yi tamamen boşaltmak zorunda kaldı.

» Kavalalı Mehmet Ali kuvvetlerinin az zamanda ve hızla Suriye'den kovulması, Fransa'nın üzerine büyük tesir yaptı. Fransızlar Mehmet Ali kuvvetlerinin çetin bir müdafaa harbi yapacaklarını ve kendilerine harp hazırlıklarını tamamlamak için zaman kazandıracaklarını ummuşlardı.

» Kavalalı Mehmet Ali, artık Fransa'ya güvenmenin boş olduğunu anladı. Zaten bu sıralarda bir İngiliz filosu, İskenderiye'nin önlerine gelmiş bulunuyordu (25 Kasım 1840).

» Amiral Nopier, Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya anlaşma teklif etti. Paşa, Suriye'yi istemekten vazgeçecek, Osmanlı donanmasını geri verecek, buna karşılık da babadan evlâda geçmek şartıyla Mısır kendisine bırakılacaktı. Mehmet Ali bu şartları kabul etmediği takdirde, İskenderiye bombardıman edilecekti.

» Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Suriye'yi zaten kaybetmişti. Oğlu İbrahim Paşa'dan hiçbir haber alamıyordu. Fransa'dan da herhangi bir yardım bekleyemezdi. Amiral’in şartlarını kabul etti.

» Osmanlı Hükümeti, bu andlaşmadan memnun olmadı. İstanbul'da sonuna kadar harbe devam edilmesi ve Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın yerine başka bir valinin Mısır'a tayini düşünülmekte idi. Fakat İngiltere'nin ısrarı üzerine, Nopier ile Mehmet Ali Paşa arasında imzalanmış olan andlaşma kabul edildi. Bu suretle yedi yıldanberi süren Osmanlı - Mısır anlaşmazlığı kesin bir şekilde çözülmüş oldu.

» Kavalalı Mehmet Ali Paşa Suriye'yi kaybetti ise de, öldükten sonra evlâtlarına geçmek üzere Mısır'ı kazanmış oldu.

Mısır Valiliği İmtiyaz Fermanına Göre Mısır’ın Osmanlı İmparatorluğun’daki Durumu

» Ferman, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya hitapla yazılmış ve hangi şartlar içinde Mısır’ın babadan evlada geçmek üzere kendisine bırakıldığını belirtmiştir

1 — Mısır vilayetinin hudutları haritada gösterilmiştir,

2 — Mısır valileri, Kavalalı Mehmet Ali Paşa sülâlesinden, pâdişâh tarafından seçileceklerdir. Valiliğe yalnız erkek çocukların hakkı olacaktır. Valilik boş kaldığı vakit, Mehmet Ali sülâlesinden en yaşlı erkek, vali olacaktır. Erkek varislerin yokluğu halinde, kızların ve çocuklarının valiliğe geçmek hususunda hiçbir hakları olmıyacaktır,

3 — Her ne kadar Mısır valileri bu ferman ile veraset imtiyazına kavuşmuş bulunuyorlarsa da, rütbe ve kıdem hususunda Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer vezirleri ile eşit haklara sahip olacaklardır. Yazışmada diğer vezirler için kullanılan elkap ve unvanlar, Mısır valileri için de kullanılacaktır,

4 — Gülhane hatt-ı hümâyununun prensipleri ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yabancı devletlerle imzalamış olduğu andlaşmalar, Mısır için de yürütülecektir,

5 — Mısır ahalisi de pâdişahın tebaası sayıldığı için, Osmanlı devletinde kabul edilecek nizam ve kanunlar Mısır için de muteber sayılacak. Vergi, padişah adına ve devlet usullerine göre toplanacak ve bu vergiden muayyen bir bölüm her yıl Bâb-ı âlî'ye gönderilecek. Para, padişah adına bastırılacak. Mısır'ın asayişini sağlamak için 18.000 erden başka asker bulundurulmıyacak. Kara ve deniz subaylarından albaya kadar olanlar vali tarafından atanabilecek, fakat daha yüksek rütbeli subaylar muhakkak padişah tarafından tayin edilecek, padişahın müsaadesi olmadıkça harp gemisi yapılamıyacak,

6 — Yukarıda işeret edilen şartlara saygı gösterilmediği takdirde, Mısır'a verilen imtiyazlar hükümsüz sayılacaktır.

» Bu ferman Dört büyük devletin elçileriyle hazırlanmıştır.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı'nın Neticeler

» 1830’da başalayan ve 1840’da neticelenen Mısır buhranı, başlangıçta bir iç isyan gibi göründü ise de, sonraları beş büyük Avrupa devletinin dereceli bir şekilde karışmalarıyla büyük bir Avrupa problemi halini aldı.

» Kavalalı Mehmet Ali Paşa, isyanla beraber gelişen isteklerini tam olarak gerçekleştiremedi. Adana'dan ve Suriye'den vargeçmek zorunda kaldı. Fakat neticede Mısır'ı ailesine kazandırdı.

» Rusya, isyanın birinci merhalesinde Osmanlı İmparatorluğu ile Hünkâr İskelesi andlaşmasını yaparak, Türkiye üzerinde bir himaye kurmaya muvaffak oldu ise de, sonraları, Avrupa büyük devletlerinin ve en çok İngiltere ile Fransa'nın baskıları karşısında, bu himayesi hükümsüz kaldı.

» İngiltere, enerjili müdahale ile, Kavalalı Mehmet Ali'nin büyük bir devlet kurmasını önleyerek, Doğu Akdeniz'in ve Hindistan'ın güvenliğini sağlamaya muvaffak oldu.

» Fransa, Kavalalı Mehmet Ali'yi tutmakla, Napolyon Bonapart devrinde Mısır'a yerleşmiş bulunan Fransa nüfuzunu sürdürmek istedi. Bu işi yaparken, Osmanlı İmparatorluğu ile bozuşmamaya ve Osmanlı topraklarının Rusya'ya karşı tamlığını korumaya da çalıştı. Bu çok istikametli politikasında Fransa, karşısında Avrupa'nın dört büyük devletini birleşmiş gördü. Mısır isyanının gelişmesi sırasında büyük rol oynadığı halde, bu isyanın bağlanmasında silik bir durumda kaldı.

» Osmanlı İmparatorluğu, yedi yıl süren Mısır buhranı neticesinde, bir paşanın isyanın bile bastırmaktan âciz olduğunu gösterdi. Anadolu'nun ve İstanbul'un güvenliğini yabancı devletlerin müdahaleleri ile koruyan İmparatorluk, bundan böyle varlığını devam ettirmek için yabancı yardımına başvuracaktır.