Yunanca “ethos”(töre) sözcüğünden türeyen“Etik” terimi felsefenin dalıdır; bireyin davranışlarındaki temel değerleri araştırır. Bilim etiği araştırma&yayınlarda dürüstlük, açıklık, nesnellik, diğer bulgulara saygı gibi hususlarla uğraşan uygulamalı etik alanıdır. (Boydak,2011:15-16)

Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük

Yükseköğretim kurumları ve çalışanları araştırma ve yayınlarında etik konusuna önem vermelidir. Bilim etiği konusunda rehber olma işleviyle TÜBA bilimsel araştırma ve etik konusuna ilişkin temel ilkeleri 2001 yılında kamuoyu ile paylaşmıştır (http://eski.tuba.gov.tr/tr/etik/888.html). Bu ilkeler:

1. Gerçeğe Uygunluk: “Veriler, sadece bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemlerden elde edilir (...) Bu yöntemlerle varılan sonuçlar saptırılamaz, elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçları imiş gibi gösterilemez”.

2. Bilimsel Araştırmanın Zarar Vermemesi: “Araştırmanın deneklere zarar vermemesi, deneklerin olası riskler konusunda açık şekilde bilgilendirilmesi ve deneye katılım kararının etki ve baskı olmaksızın özgürce alınması gerekir (...)”.

3. Sorumluluk & Haklar: “Bilim insanları araştırma sonuçları ile ilgili olarak toplumu bilgilendirmek, olası zararlı uygulamalar konusunda uyarmakla yükümlüdürler (...)”.

4. Yazarlar: “Araştırma sonuçları araştırmayı yapanların tümünün isimleriyle yayınlanır”. Etkin katkısı olmayanların ismi eklenmez.

5. Kaynak Gösterme & Alıntılar: Bilimsel veya kamuoyuna yönelik her türlü yayında yararlanılan tüm kaynaklar önceden yayınlanmamış bile olsa bilimsel yayın kurallarına uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir. Hiçbir çeviri izin alınmadan, asıl kaynak gösterilmeden yayınlanamaz.

6. Bilim İnsanı & Akademik Etkinliklerde Etik: “Bilim insanı, akademik yaşamının bütün evrelerinde ve öğretim, yönetim ve akademik değerlendirmelere ilişkin görevlerde bilimsel liyakatı temel ölçüt olarak kabul eder, temel etik kurallarının dışına çıkmaz ve çıkılmasına göz yummaz”.

Bilim topluluğu uzun yıllar kendi içinde denetleme mekanizması geliştirmiş olsa da son yıllarda bilimsel başarı ölçütü olarak yayın yapmanın önem kazanması bilim insanları üzerindeki baskıyı arttırmıştır. Kaynak gereksinimi ve yarış da etik sorunları arttırmaktadır (TÜBA, 2002).

Peki etik dışı davranışlar (scientific deception) nelerdir? Dürüstçe çalışırken yapılan hatalar, disiplinsiz çalışma sonucu ortaya çıkan yanlışlar ve doğrudan ve istemli olarak yapılan aldatmacalar şeklinde 3 gruba ayırmak mümkündür (TÜBA, 2002).

Etik dışı davranışlar arasında disiplinsiz araştırma, yinelenen yayın (duplication), aldatmaca (falsification), aşırmacılık (plagiarism) yer alır. Etik dışı davranışın nedenlerinin başında bilimsel araştırma eğitim, disiplin ve etiğinin öğretilmemesi gelmektedir (TÜBA, 2002).

Öğrencilerin etik olmayan davranışlar sergilemelerinde sistem&kültürün baskısı gibi makro boyuttan bahsedebiliriz. Bilgi eksikliği ve kaynakların verilmediği derslerle önlerinde yanlış örneklerle karşılaşmaları da mikro boyutta öğrencileri etik olmayan davranışlara itmektedir.

Doğruluk, güvenilirlik, sorumluluk, adalet, saygı gibi temel değerlere dayanan akademik dürüstlük (integrity) akademik etik için temel teşkil etmektedir. Bu sebeple etik konusu kadar dürüstlük konusu da üniversitelerin gündeminde yer almalıdır.

Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük

Birçok Amerikan üniversitesinde onur listeleri akademik dürüstlüğü teşvik eder, intihal&aldatma konusunda katı politikalar uygulanır. Kansas&Duke Üniversitelerinde öğrenciler baştan akademik dürüstlük konusunda söz verir (http://emeraldgrouppublishing.com/teaching/issues/ethics.htm).

İntihal ile mücadelede hem dürüstlüğü teşvik edecek uygulamalar yapılmalı, hem de konu hakkında öğrenciler bilgilendirilmelidir. Örneğin Utrecht Üniversitesi (Hollanda) “akademik dürüstlük kontrol listesi” hazırlamıştır: (http://students.uu.nl/en/files/uu-academicintegritypdf)

Bir başka örnek de Waterloo Üniversitesi (Kanada) tarafından akademik dürüstlük bilgisi ve anlayışının öğrencilerde geliştirmek amacıyla geliştirilen “Akademik Dürüstlük Mobil Uygulaması”dır. (https://uwaterloo.ca/academic-integrity/integrity-matters-academic-integrity-research-study)

Bilim etiği konusunda yükseköğretim çalışanlarının, özellikle öğrenci&genç araştırmacıların etik sorun&olumsuzluklarla karşılaşmadan, akademik yaşamlarını sürdürmelerine yardımcı olmak için İstanbul Üniversitesi Etik Kurulu tarafından çıkarılan Bilim Etiği kitabı önemli bir örnek

Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük

Uluslararası Akademik Dürüstlük Merkezinin (ICAI) (https://academicintegrity.org) yayınladığı 1992-2012 arasında akademik dürüstlük üzerine yazılmış en iyi makale ve kitap bölümleriyle ilgili doküman (https://academicintegrity.org/wp-content/uploads/2017/12/462c19_88fa30a3dcff420bb6b3ea84697d8b1b.pdf)

Bilimsel etik konusunda en önemli sorunlardan biri olarak dile getirdiğimiz kaynak gösterme ile ilişkili olarak: (https://www.youtube.com/watch?v=bT6S4ERI0o8)

Bilimsel Etik ve Akademik Dürüstlük” üzerine bazı notlar zincirini arkadaşımız Dr. Melike AKBIYIK hazırladı.

Çok teşekkür ederiz.

Akademik çalışmalarınızda fayda sağlayacak programlar, uygulamalar, siteler ve araçları bir sayfada topladım. Sayfaya gitmek için TIKLAYIN

• Akademik paylaşımlar
• Açık arşiv siteleri
• Ücretsiz kurslar
• Burs ilanları
• Kongre/Sempozyum ilanları